ա/ Պարույր Նահապետը՝ հայոց թագավոր
Ք. ա. Vll դարի վերջերին Վանի թագավորությունը խիստ թուլացավ: Վանի թագավորության փլատակների վրա հանդես եկան մի շարք իշխանություններ, որոնց մեջ սկսեց առանձնանալ Պարույրի իշխանությունը: Նրա իշխանությունը միավորում էր մեր պատմական հայրենիքի հարավային և հարավարևմտյան շրջանները: Պարույրն ակտիվորեն ներառվում է Առաջավոր Ասիայում հանդես եկած երկու հզոր պետությունների՝ Մեդիայի (Մարաստան) և Բաբելոնիայի՝ Ասորեստանի դեմ մղած պայքարում: Ք. ա. 612թ. Նինվեի վրա իր զորաբանակով մարա-բաբելոնյան զորքերի արշավանքին մասնակցելու համար Պարույրը թագ է ստանում մարական թագավոր Կիաքսարից: Ք. ա. 605թ. Հայոց Պարույր թագավորն օգնական զորքեր է ուղարկում Ասորեստանի դեմ պատրաստվող մարական արշավանքին մասնակցելու: Ասորեստանը կործանվեց Ք. ա. 605թ.: Մարերն ստեղծեցին հզոր տերություն, որի զորքերը Ք. ա. 585թ. մայիսի 28-ին Հալիս գետի մոտ ճակատամարտ տվեցին Լյուդիական թագավորության բանակներին: Պատերազմը դադարեց, և երկու կողմերի միջև սահման ճանաչվեց Հալիս գետը: Մինչև Հալիս ընկած հողերը հանձնվեցին Երվանդականների թագավորությանը:
բ/ Երվանդ 1-ին Սակավակյաց
Պարույր Նահապետից հետո Հայոց արքայական գահ է բարձրանում Երվանդ I-ը (Ք․ա․580-570-ական թթ․), որին Պատմահայրն անվանում է Սակավակյաց: Երվանդ I Սակավակյացի անունով է այս թագավորական հարստությունն անվանվում Երվանդական: Հայկյանների երբեմնի մայրաքաղաք Արմավիրը դառնում է Երվանդականների թագավորանիստը: Երվանդ I Սակավակյացի օրոք Հայոց թագավորության սահմանները հյուսիսարևելքում հասնում էին Կուր գետ, հյուսիս-արևմուտքում՝ Սև ծով, արևելքում՝ Մարաստան, հարավում՝ Հյուսիսային միջագետք։ Նշանակալի էին թագավորության ռազմական ուժերը: Կարող էր մարտադաշտ դուրս բերել 40.000 հետևակ և 8.000 հեծյալ մարտիկներ:
գ/ Տիգրան 1-ին Երվանդյան
Երվանդ Սակավակյացին հաջորդեց որդին՝ Սիգրան I Երվանդյանը (Ք․ա․570-525 թթ․)։ Ք․ա․ 550 թ․Սիգրան Երվանդյանն աջակցեց մարսից արքա՝ Կյուրոս Մեծին՝ տապալելու Մարաստանի տերությունը։ Կյուրոս Մեծը ստեղծեց պարսկական տերությունը։ Սահմանները Միջերկրական ծովից և Եգիպտոսից ձգվում էին մինչև Հնդկաստան։ Տիգրան I-ը Կյուրոս Մեծի գլխավոր դաշնակիցը լինելով իշխում էր բուն Հայաստանից բացի, նաև Կապադովկիայի, Աղվանքի և Վրաստանի վրա։
Արթուր Պետրոսյան 